Kim jest tÅ�umacz? Pytanie wydaje siÄ� proste, choÄ� odpowiedź nie musi byÄ� jednoznaczna. TÅ�umaczem jest każdy, kto zna jÄ�zyk obcy oraz jÄ�zyk polski i wykonuje translacje. Zatem możemy mieÄ� do czynienia z tÅ�umaczem-amatorem, eksperymentujÄ�cym, przekÅ�adajÄ�cym coÅ� na wÅ�asny użytek lub dla kolegi. Możemy też trafiÄ� na zawodowego tÅ�umacza, który np. ukoÅ�czyÅ� wyższe studia filologiczne ze specjalizacjÄ� z translatoryki. Każdy może spróbowaÄ� swych siÅ� w sztuce przekÅ�adu, lecz należy mierzyÄ� swe zamiary wedle siÅ�. WiedziaÅ� o tym też Friedrich von Gentz, który wypowiedziaÅ� te sÅ�owa: Ile trudnoÅ�ci i nieporozumieÅ� można by uniknÄ�Ä�, ile czasu oszczÄ�dziÄ�, oddajÄ�c sprawy w zaufane rÄ�ce tÅ�umacza.

 

Natomiast z punktu widzenia Polaka dobry tÅ�umacz to osoba, która nie tylko zna biegle jÄ�zyk obcy, ale sama posÅ�uguje siÄ� poprawnÄ� polszczyznÄ�. JeÅ�li chodzi o tÅ�umaczenia techniczne, idealnie jest, gdy tÅ�umacz biegle zna jÄ�zyk obcy oraz ukoÅ�czyÅ� kierunek techniczny w zakresie tematyki, której dotyczÄ� jego przekÅ�ady, np. materiaÅ�oznawstwo, inżynieria mechaniczna, robotyka, inżynieria chemiczna, medycyna, biologia, farmacja, geologia itd. Wtedy jest w stanie rozumieÄ� treÅ�Ä� dokumentów źródÅ�owych. JeÅ�li z kolei sprawa siÄ� tyczy tÅ�umaczenia tekstu literackiego, kluczem do sukcesu wydaje siÄ� oryginalny styl pisarski, lekkie pióro oraz ukoÅ�czenie filologii obcej i polskiej. Taka kombinacja atutów sprawia, że tÅ�umaczenie literackie może byÄ� wierne i wypeÅ�nione artyzmem nie mniejszym niż tekst źródÅ�owy, który wyszedÅ�  spod pióra mistrza. Od tÅ�umacza wymagam tylko jednego: musi byÄ� lepszym pisarzem niż ja, i to przynajmniej w dwóch jÄ�zykach, w tym w moim. – powiedziaÅ� Kurt Vonnegut Jr., jeden z najbardziej znanych pisarzy amerykaÅ�skich, laureat licznych nagród i stypendiów literackich, m. in. autor powieÅ�ci "Slaughterhouse number five” ("Rzeźnia numer 5").
 

UmiejÄ�tnoÅ�Ä� krytycznego podejÅ�cia do wÅ�asnego dzieÅ�a jest trudnym zadaniem i nie każdego staÄ�, by zmierzyÄ� siÄ� z wÅ�asnym „ja”. Dobry tÅ�umacz wykonuje przekÅ�ad, po którym dokonuje autokorekty, sczytujÄ�c po sobie caÅ�y tekst tÅ�umaczenia: analitycznie – rozkÅ�adajÄ�c zdanie po zdaniu na najdrobniejsze elementy skÅ�adniowe i frazeologiczne, i syntetycznie – sprawdzajÄ�c, czy kontekst kolejnych zdaÅ� wynika z poprzednich i czy caÅ�y tekst ukÅ�ada siÄ� harmonijnie oraz czy siÄ� go przyjemnie czyta ze zrozumieniem tematu. Kontrola poprawnoÅ�ci tekstu tÅ�umaczenia nie tylko w warstwie lingwistycznej (ortograficznej, leksykalnej, interpunkcyjnej), lecz również w warstwie merytorycznej jest korektÄ� na najwyższym poziomie.

IdÄ�c dalej, tÅ�umacz jest osobÄ�, która musi nie tylko zrozumieÄ� tekst napisany w jÄ�zyku innym niż jÄ�zyk polski, jednak również powinna zastosowaÄ� odpowiedni dobór sÅ�ów, które nierzadko odbiegajÄ� od oryginaÅ�u w tym sensie, że nie sÄ� dosÅ�ownym przekÅ�adem, lecz dokÅ�adnie oddajÄ�cym znaczenie tekstu źródÅ�owego. Nikolaj Wasiljewicz Gogol, rosyjski pisarz, poeta, dramaturg i publicysta wyraziÅ� siÄ� o procesie tÅ�umaczenia w nastÄ�pujÄ�cy sposób: TÅ�umaczenie powinno przypominaÄ� szybÄ�, caÅ�kowicie przezroczystÄ�, tak aby czytelnik nie zauważaÅ� jej istnienia. I to w kategoriach postrzegania faktów przez nowÄ� grupÄ� docelowÄ� czytelników, którzy nie tylko mówiÄ� innym jÄ�zykiem, lecz czÄ�sto inaczej rozumiejÄ� dane kwestie w innych realiach kulturowych i geopolitycznych. Zabieg ten nazywa siÄ� lokalizacjÄ� tekstu. Nie lada sztukÄ� jest wziÄ�Ä� pod uwagÄ� aż tyle zmiennych i stworzyÄ� piÄ�kne odbicie lustrzane tekstu źródÅ�owego w swoim przekÅ�adzie. TÅ�umacz sam staje siÄ� autorem dzieÅ�a literackiego bÄ�dź innego tekstu w jego ojczystej wersji jÄ�zykowej wedÅ�ug pierwowzoru obcojÄ�zycznego pisarza. Przytoczmy tutaj cytat – José Ortega y Gasset: TÅ�umaczenie nie jest kopiÄ�, lecz aktem twórczym. Skoro tÅ�umacz niczego dokÅ�adnie nie kopiuje, tylko jest twórcÄ�, zatem powinien byÄ� kreatywny. Dlatego ilu tÅ�umaczy, tyle wersji przekÅ�adu tego samego tekstu. Hans-Georg Gadamer: Każdy tÅ�umacz jest interpretatorem. I to wÅ�aÅ�nie wyczucie jÄ�zykowe pozwala mu na takie zabiegi, aby móc jak najlepiej przekazaÄ� sens oryginaÅ�u w sposób wÅ�aÅ�ciwy dla nowej docelowej grupy czytelników. TÅ�umacz literatury piÄ�knej to wrÄ�cz jÄ�zykoznawca, który doskonale wie, że poprawnoÅ�Ä� tekstu to bez wÄ�tpienia istotny element kultury jÄ�zyka, który każdy z nas powinien sobie przyswoiÄ�, aby pisaÄ� i mówiÄ� poprawnie. Przez użycie sÅ�owa ‘poprawnie’ na myÅ�l przychodzi przejrzystoÅ�Ä�, zrozumiaÅ�oÅ�Ä�, bezbÅ�Ä�dnoÅ�Ä� tekstu. Okazuje siÄ�, że to wÅ�aÅ�nie bezbÅ�Ä�dnoÅ�Ä� sprawia nam najwiÄ�cej problemów. Tym bardziej, gdy spieszymy siÄ� – krótkie terminy sÅ�użÄ� popeÅ�nianiu wiÄ�kszej liczby bÅ�Ä�dów. ChÄ�tnie uczymy siÄ� jÄ�zyków obcych, a tymczasem „polski jÄ�zyk byÄ� trudny jÄ�zyk” i wiÄ�cej uwagi powinniÅ�my poÅ�wiÄ�ciÄ� przyswajaniu wÅ�asnego jÄ�zyka, by nastÄ�pnie móc podjÄ�Ä� naukÄ� jÄ�zyka obcego i dojÅ�Ä� w nim nieomal do perfekcji. 
 

 

Voltaire, francuski pisarz epoki oÅ�wiecenia, zostawiÅ� po sobie taki oto aforyzm: TÅ�umaczenia sÄ� jak kobiety – albo piÄ�kne, albo wierne. To bardzo trafna uwaga mistrza zÅ�otej stalówki. Może nieco szowinistyczna, bo nacechowana sugestiÄ�, że piÄ�kne kobiety zdradzajÄ� swych partnerów, a tylko – piszÄ�c eufemistycznie – „te mniej piÄ�kne” sÄ� im wierne, jednak oddajÄ�ca dwie różne, lecz obydwie poprawne, metody i efekty warsztatu pracy tÅ�umacza. Otóż jedni tÅ�umacze zakÅ�adajÄ�, że ich translacja powinna idealnie odzwierciedlaÄ� tekst źródÅ�owy wraz z jego niedoskonaÅ�oÅ�ciami czy bÅ�Ä�dami jÄ�zykowymi, czyli np. instrukcja obsÅ�ugi urzÄ�dzenia medycznego sporzÄ�dzona przez KoreaÅ�czyków w jÄ�zyku angielskim, zawierajÄ�ca liczne lapsusy jÄ�zykowe, powinna byÄ� przeÅ�ożona wiernie, z wszystkimi bÅ�Ä�dami jÄ�zykowymi i napisana w stylu „Kali mieÄ�, Kali chcieÄ�, Kali ukraÅ�Ä� krowa”. W przypadku tÅ�umaczeÅ� przysiÄ�gÅ�ych (inaczej uwierzytelnionych lub poÅ�wiadczonych) tÅ�umacz ma obowiÄ�zek wykonaÄ� przekÅ�ad z przepisaniem wszystkich bÅ�Ä�dów wystÄ�pujÄ�cych w piÅ�mie źródÅ�owym, w tym bÅ�Ä�dów literowych w imionach, nazwiskach i adresach. W dobrym tonie jest jednak, gdy tÅ�umacz przysiÄ�gÅ�y w nawiasie kwadratowym wpisze również poprawnÄ� formÄ�, umieszczajÄ�c komentarz, iż zostaÅ�a ona podana zgodnie z oÅ�wiadczeniem Klienta. 

Druga szkoÅ�a, której jesteÅ�my zwolennikami, jako pracownicy biura tÅ�umaczeÅ� Best Text, nakazuje, by przekÅ�ad nieprzysiÄ�gÅ�y byÅ� znacznie lepszy od sÅ�abego oryginaÅ�u bÄ�dź równie dobry, co wybitny tekst źródÅ�owy, napisany w zachwycajÄ�cym stylu. Proces upiÄ�kszania tÅ�umaczenia dotyczy jÄ�zyka i stylu oraz wyÅ�owienia i wyeliminowania bÅ�Ä�dów logicznych oraz rzeczowych, o ile tÅ�umacz jest specjalistÄ� w danej dziedzinie i potrafi tego dokonaÄ�. To takie tÅ�umaczenie z korektÄ�, korektÄ� wielowarstwowÄ�. OczywiÅ�cie nikt nie jest alfÄ� i omegÄ�, jednak tÅ�umacz powinien dÄ�żyÄ� do doskonaÅ�oÅ�ci i wszechstronnie traktowaÄ� proces tÅ�umaczenia, rozwijajÄ�c siÄ� w swoim fachu. Jedni tÅ�umacze lepiej sprawdzÄ� siÄ� w tÅ�umaczeniach literackich (absolwenci kierunków humanistycznych, lingwiÅ�ci o lekkim piórze), inni w tÅ�umaczeniach tekstów technicznych (inżynierowie, absolwenci kierunków Å�cisÅ�ych, ludzie dobrze znajÄ�cy terminologiÄ� danej branży).