OceniajÄ�c przejawy tendencji do wyrazistoÅ�ci i precyzji pod wzglÄ�dem poprawnoÅ�ciowym, jÄ�zykoznawcy zwykle skÅ�onni sÄ� tolerowaÄ� to zjawisko bardziej niż wyniki dziaÅ�ania tendencji do zmniejszania wysiÅ�ku wkÅ�adanego w poprawnoÅ�Ä� lingwistycznÄ�. Moim zdaniem jest to reakcja uzasadniona. Chodzi o to, że różnego rodzaju odstÄ�pstwa od tradycji sÄ� uzasadnione stopniem dokÅ�adnoÅ�ci przekazywanej przez zmodyfikowane sÅ�ownictwo informacji, ta dokÅ�adnoÅ�Ä� jest czÄ�sto wiÄ�ksza w wypadku formy zÅ�ożonej niż w wypadku formy prostej. Ale dodaÄ� trzeba, że w tej dziedzinie, jak i w każdej, nie można ulegaÄ� modzie, lecz postÄ�powaÄ� rozsÄ�dnie i z umiarem.
 

Å�ledzÄ�c rozwój wspóÅ�czesnej polszczyzny, szczególnie wyraźnie postrzegana jest obecnie tendencja do uzupeÅ�niania zasobu sÅ�ownikowego. WiÄ�że siÄ� ona z rozwojem nauki i techniki, ze zmianami w przemyÅ�le i organizacji życia, z powstaniem nowych dziedzin dziaÅ�alnoÅ�ci ludzkiej. Nowe procesy, przedmioty i pojÄ�cia wymagajÄ� nowych wyrazów i zwiÄ�zków wyrazowych, które sÅ�użÄ� do ich oznaczania. Proces uzupeÅ�niania zasobu sÅ�ownikowego uwidoczniÅ� siÄ� dobrze po drugiej wojnie Å�wiatowej, a i teraz – w dobie podboju kosmosu. W ciÄ�gu ostatniego póÅ�wiecza powstaÅ�o okoÅ�o 70 tysiÄ�cy nowych wyrazów. Niektóre z nich to zapożyczenia wewnÄ�trzne, inne – zapożyczenia z jÄ�zyków obcych, polskie neologizmy sÅ�owotwórcze albo znaczeniowe.
 

Zapożyczenia wewnÄ�trzne – pożyczki leksykalne z gwar ludowych, z gwar miejskich, wyrazy przejÄ�te z gwar Å�rodowiskowych – w moim odczuciu sÄ� pożyteczne, ponieważ przyczyniajÄ� siÄ� nie tylko do uzupeÅ�niania braków w literackiej odmianie jÄ�zyka, braków zwiÄ�zanych z nienazwaniem jakiegoÅ� fragmentu rzeczywistoÅ�ci lub nazwaniem jej nieprecyzyjnie, ale też przyczyniajÄ� siÄ� do zwiÄ�kszenia ekspresywnoÅ�ci przekazywanej treÅ�ci. PrzechodzÄ� one do stylu ogólnego, bo sÄ� zwykle nacechowane silnymi emocjami, mogÄ� wyrażaÄ� gniew, radoÅ�Ä�, smutek…, wprowadzajÄ� dynamikÄ� do wypowiedzi. Wymowa o cechach gwarowych staÅ�a siÄ� popularna. Nie dyskredytuje osób przemawiajÄ�cych publicznie. Przeciwnie! ZyskujÄ� one sympatiÄ� wÅ�ród wielu ludzi o różnym stopniu wyksztaÅ�cenia, chociaż czasem gwarowy styl wypowiedzi jest zabiegiem celowym mówcy. Manipuluje on w ten sposób emocjami sÅ�uchaczy, którzy okazali mu zainteresowanie.
 

Zapożyczenia z jÄ�zyków obcych to natomiast bardzo kontrowersyjny temat. Przeciwnicy używania wyrazów z pochodzenia niepolskich chcieliby pousuwaÄ� je wszystkie z polszczyzny, zwolennicy zaÅ� opowiadajÄ� siÄ� za wprowadzeniem jak najwiÄ�kszej ich liczby do jÄ�zyka polskiego. Ja nie przyznajÄ� racji żadnej ze stron. OceniajÄ�c wyraz i jego pochodzenie, nie należy pytaÄ� siÄ�: polski czy zapożyczony?, ale: potrzebny czy zbÄ�dny? JeÅ�li wyraz jest potrzebny, to usprawiedliwiam przejÄ�cie go z jÄ�zyka obcego. Potrzebny – to też w tym wypadku – niemajÄ�cy odpowiednika w polszczyźnie, ale sÄ� też tzw. „natrÄ�ctwa”: bilateralny, eskalacja, trend… zupeÅ�nie zbÄ�dne, ponieważ majÄ� swe polskie synonimy, które brzmiÄ� lepiej. W takim przypadku przejÄ�cie z jÄ�zyka obcego jest nieuzasadnione. Kalki jÄ�zykowe w tÅ�umaczeniu z angielskiego korektor tekstu może swobodnie zastÄ�piÄ� polskimi odpowiednikami, czyli: dwustronny, narastanie, kierunek...  ZresztÄ� takie bierne poddanie siÄ� obcym wpÅ�ywom, tÅ�umaczenie tekstów obcojÄ�zycznych bez zastanowienia, pospieszny dobór rodzimych odpowiedników niemal zawsze prowadzÄ� do bÅ�Ä�dów jÄ�zykowych.
 

OstatniÄ� wspomnianÄ� przeze mnie grupÄ� sÄ� neologizmy sÅ�owotwórcze i znaczeniowe. NależÄ� do niej np.: kruszarka, spycharka, ciÄ�gnik…, a powstaÅ�y one dziÄ�ki ewolucji jÄ�zyka pod wpÅ�ywem rozwijajÄ�cej siÄ� cywilizacji.
 

KolejnÄ� tendencjÄ�, niestety niekorzystnie wpÅ�ywajÄ�cÄ� na polskie sÅ�ownictwo, jest nadużywanie modnych wyrazów. SkÄ�d siÄ� to bierze? Proces jest Å�atwy do odtworzenia. KtoÅ� użyje obrazowego sÅ�owa w nowej, niebanalnej przenoÅ�ni, zabrzmi ciekawie, ktoÅ� inny powtórzy wiÄ�c wyraz, później zostanie on powielony wiele razy, a na koniec bÄ�dzie powtarzany bez wyraźnej potrzeby. Może to spowodowaÄ� znaczne zubożenie zasobu sÅ�ownictwa czynnego przeciÄ�tnego Polaka. NieprecyzyjnoÅ�Ä� znaczeniowa wyrazów modnych (edycja, dywagacja, szlagier, kluczowy, spektakularny…) prowadzi do braku precyzyjnoÅ�ci w przekazywaniu  myÅ�li, ginÄ� gdzieÅ� subtelnoÅ�ci semantyczne, wypowiedzi stajÄ� siÄ� szablonowe i stereotypowe, powstajÄ� banaÅ�y i frazesy, jednakże polskie mass media przyczyniajÄ� siÄ� do popularyzacji tej mody. Prasa, radio, Internet, telewizja walczÄ� o swoich odbiorców, dziennikarze szybko „chwytajÄ�” nowoÅ�ci i wcielajÄ� je potem do swych wypowiedzi, sprawiajÄ�c tym, że stajÄ� siÄ� one coraz mniej oficjalne, przybierajÄ� normÄ� jÄ�zyka potoczno-użytkowego.
 

Norma tekstów pisanych lub mówionych zależy od wielu czynników: od celu i treÅ�ci wypowiedzi, od typu nadawcy i odbiorcy, od warunków, w których siÄ� wypowiadamy, a w dziedzinie literatury także od prÄ�du i gatunku literackiego. Wyżej przytoczony podziaÅ� doskonale różnicuje gÅ�ówne odmiany stylowe jÄ�zyka. MuszÄ� istnieÄ� różnorodne style jÄ�zykowe, aby komunikacja miÄ�dzy ludźmi byÅ�a dynamiczna, ciekawsza, ale też dostosowana do danej rzeczywistoÅ�ci.


Ewelina OgioÅ�da, mgr filologii polskiej